Aşağıda, sizin için, günlük yemeklerinizin düzenlenmesinde yardımcı olabilecek değişik diyet örnekleri verilmiştir. Bu listeleri esas alarak ve değişim listelerini de kullanarak benzer miktarda besin elemanı (protein, karbonhidrat, yağ ve kalori) içeren farklı yemek listeleri düzenleyebilir ve değişik yemekler yiyebilirsiniz. 

Listelerin hazırlanması aşamasında, kolaylık sağlaması bakımından, aşağıda belirtilen noktalara bir kez daha dikkatinizi çekelim. 

Pratik ölçüler hakkında: 
1 kibrit kutusu kadar beyaz peynir yaklaşık 30 gr.'dır. 
1 kibrit kutusu büyüklüğünde köfte de yine yaklaşık 30 gr'dır. 
1 ince dilim ekmek 25 gr ağırlığındadır. 
1 porsiyon yemek 2 servis kaşığı veya 4 çorba (veya yemek) kaşığı miktarındadır. 
1 porsiyon meyve, meyve değişim listesinde bildirilen meyve miktarıdır. 

Listede şekerli olarak içilebileceği belirtilen süt veya çayların içine 1 tane kesme şeker, veya 1 tatlı kaşığı toz şeker konulacağı varsayılmıştır. Daha tatlı çay içilmesi durumunda ya diğer karbonhidrat kaynaklarından kısıntı yapmalı veya şekere ilave olarak tadlandırıcı kullanmalıdır. 

Şekersiz çay, ıhlamur, limon vb. içecekler (hastalığınız nedeniyle sıvı kısıtlanması söz konusu değilse) istenilen miktarda içilebilir. 



Yemeklerin hazırlanması hakkında: 

Listelerde birinci bölümde bir günde yenilecek toplam besin miktarı verilmiştir. Daha sonra değişim listelerinden yararlanılarak örnek bir yemek listesi yazılmıştır. Sizler de benzer şekilde çok farklı ve damak tadınıza uygun listeler hazırlayabilirsiniz. 

Listelerde belirtilen herhangi bir sebze yemeğinin yerine değişim listesindeki bir başka sebze yemeğini (eşit porsiyon miktarında) koyabilirsiniz. Benzer şekilde, yine listelerde belirtilen herhangi bir meyvenin yerine eşit porsiyonda bir başka meyveyi koyabilirsiniz veya şeker ilavesi ile meyve tatlıları yapabilirsiniz. Bu konuda dikkat etmeniz gereken bir nokta sebze veya meyvelerin potasyum içerikleridir. Eğer potasyumunuz yüksek seyrediyorsa veya hekiminiz yüksek potasyumlu gıdalardan kaçınmanızı önerdiyse, değişimler sırasında bu tür gıdaları kullanmayınız. 

Diyet listelerinin içeriklerinde belirtilen tuz miktarları, yemeğin hazırlanması sırasında içine hiç tuz konulmadığı ve tuzsuz ekmek yenildiği durumlar için geçerlidir. En iyisi, evlerde pişirilen yemeğe hiç tuz atılmaması ve sofraya oturunca herkesin ihtiyacı kadar tuzu kendi tabağında kullanmasıdır. 

Aşırı tuzlu yenilmeyen evlerde bir porsiyon yemek içinde yaklaşık 1 ile 2 gr tuz vardır. Bazı hallerde hekiminiz normal tuzlu yemek yiyebileceğinizi de söyleyebilir. 

Kalori kısıtlaması yapılan hastalar dahil, içine yağ koymamak şartı ile, tüm yemeklerinizde serbest miktarda salata yiyebilirsiniz. Bu salatalar, mevsimine göre, domates, salatalık, yeşil biber, havuç, turp, roka vb. içerebilir. Yukarıda belirtildiği üzere, salata hazırlarken dikkat etmeniz gerekli tek nokta sebzelerin potasyum içeriğidir. Salatanıza istediğiniz kadar limon sıkabilirsiniz. 

Yemeklerinize ağız tadınıza uygun gelen şekilde karabiber, kırmızı biber, tarçın, kimyon vb. baharatları serbestçe katabilirsiniz.

LİSTE 1 
20 GRAM PROTEİNLİ, 1500 KALORİLİ DİYET 

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 258 gr karbonhidrat, 42 gr yağ, 230 mg sodyum (575 mg tuz), 1280 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 440 mg, (tuz miktarı 1100 mg) olacaktır. 



LİSTE 2 
30 GRAM PROTEİNLİ, 1000 KALORİLİ DİYET 

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 180 gr karbonhidrat, 18 gr yağ, 153 mg sodyum 1389 mg tuz) ve 1434 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 730 mg, (tuz miktarı 1856 mg ) olacaktır. 



LİSTE 3 
30 GRAM PROTEİNLİ, 1500 KALORİLİ DİYET

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 255 gr karbonhidrat, 34 gr yağ, 184 mg sodyum (460 mg tuz), 1240 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 730 mg, (tuz miktarı 1825 mg) olacaktır. 



LİSTE 4 
30 GRAM PROTEİNLİ, 2000 KALORİLİ DİYET 

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 398 gr karbonhidrat, 32 gr yağ, 196 mg sodyum (498 mg tuz), 918 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 1168 mg, (tuz miktarı 2970 mg) olacaktır. 



LİSTE 5 
40 GRAM PROTEİNLİ, 1000 KALORİLİ DİYET

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 153 gr karbonhidrat, 27 gr yağ, 250 mg sodyum (625 mg tuz), 1500 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 730 mg, (tuz miktarı 1825 mg) olacaktır. 



LİSTE 6 
40 GRAM PROTEİNLİ, 1500 KALORİLİ DİYET

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 243 gr karbonhidrat, 42 gr yağ, 264 mg sodyum (660 mg tuz), 1520 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 585 mg, (tuz miktarı 1462 mg) olacaktır. 



LİSTE 7 
40 GRAM PROTEİNLİ, 1500 KALORİLİ DİYABETİK DİYET 

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste, 40 gr (% 13) protein, 235 gr (% 63} karbonhidrat, ve 44 gr (%24 yağ)'dan oluşmuştur. Ayrıca, 145 mg sodyum (363 mg tuz), ve 1503 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 1606 (tuz miktarı 4015 mg) olacaktır. 



LİSTE 8 
40 GRAM PROTEİNLİ, 2000 KALORİLİ DİYET

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste, 360 gr karbonhidrat, 45 gr yağ, 156 mg sodyum (390 mg tuz), 1540 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenilirse alınacak olan sodyum miktarı 1170 mg (tuz miktarı 2925 mg) olacaktır. 



LİSTE 9 
40 GRAM PROTEİNLİ, 2500 KALORİLİ DİYET

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 430 gr karbonhidrat, 64 gr yağ, 215 mg sodyum (537 mg tuz), 1749 mg potasyum içerir; ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 1606 mg (tuz miktarı 4015 mg) olacaktır. 



LİSTE 10 
50 GRAM PROTEİNLİ, 1400 KALORİLİ DİYABETİK DİYET 

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 218 gr (%61.3) karbonhidrat, 37 gr (%23.4) yağ, 274 mg sodyum (685 mg tuz) ve 1735 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 1314 mg, (tuz miktarı 3285 mg) olacaktır. 



LİSTE 11 
60 GRAM PROTEİNLİ, 2000 KALORİLİ DİYET

Örnek Yemek Listesi 

Bu liste 323 gr karbonhidrat, 52 gr yağ, 338 mg sodyum (845 mg tuz), 1770 mg potasyum içerir. Ekmek tuzlu yenirse alınacak olan sodyum miktarı 1606 mg, (tuz miktarı 4015 mg) olacaktır.

Eğer diyet hakkındaki bölümlerimizi iyi okuyup öğrenmemişseniz evde veya dışarıda yemek seçiminiz farklı olmayacaktır. İlk saptayacağınız şey yemek yiyeceğiniz restoranın ne yemekler yaptığı, örneğin "Fast-Food" ve doğu mutfağı olan restoranların yemeklerinde sodyum miktarı fazladır. Unutmayın ki tatil veya davetlerde diyete ara vermek diye bir şey yoktur. Bu küçük kaçamaklar, sağlığınızı tehlikeye atmaya değmez. 

Dışarıda yemek yiyecekseniz uyulması gerekli genel kurallar:

- O gün evdeki öğünlerinizi daha özenle seçin. 
- Arkadaşınıza gidecekseniz, arkadaşınızın diyetinizden haberdar olmasını sağlayın.
- Yemek öncesi yenen aperatiflerden uzak durun.
- Restoranlardaki porsiyonlar evdekinden büyüktür. Yarım porsiyon ısmarlayın.
- Tatlı seçiminizi çikolata, fındık, süt, potasyumdan zengin meyve, peynir gibi size yasak şeylerin bulunmadığı tatlılar olmalıdır. - Hamur işleri, makarna, pilav, ekmek ölçü oranında yenebilir
- Restoranlarda tuzsuz sebze yemeği bulmak imkansızdır. Bu nedenle o gün evde hiç tuzsuz yiyerek dengelemeye çalışın.
- Karışık salatayı korkusuzca yiyin ama turşudan uzak durun.
- Bütün yemek soslarının ayrıca getirilmesini isteyin ve az miktarda kullanın. 
- Salata sosu olarak, yağ, sirke, limonu tercih edin. Diğer salata soslarından uzak durun. 
- Diyet listenizde serbest olan meyve, tatlıları tercih edin, çikolata, fındıklı tatlılardan uzak durun.
- İçecek olarak diyet listenizde olanları tercih edin ve en önemlisi miktarına özen gösterin. Daha iyisi garsondan su bardağınızı kaldırmasını rica edin. 
- Alkollü içki için doktorunuza danışın ve o gün evdeki sıvı tüketiminizi minimuma indirin. 
- Yemeğe çıkacağınız zaman diyetisyeninizin önerilerini almak için danışmaktan çekinmeyiniz.
- Menüde bilmediğiniz bir yemek adı varsa bunun içeriğini garsondan sorun.
- Izgara siparişi verirken tuz konulmamasını söylemeyi unutmayın.
- Fast-food diye adlandırdığımız sandviç, pizza, hamburger seçimlerinizde çok dikkatli olmalısınız. Hamburger yemeyi canınız çok istediyse çocuk menusu ve içinde peynir ve sos olmayanını tercih edin. Kolalı ve sütlü-yoğurtlu içecekleri tercih etmeyin. Kızarmış patates, cips gibi patatesli yiyeceklerin potasyumdan çok zengin olduğunu hatırlatmaya gerek yok. 
- Tatlı seçiminiz, zengin meyve, peynir gibi size yasak şeylerin bulunmadığı tatlılar olmalıdır. Tabii ki bu yemeklerden sonra fosfat bağlayıcılarınızı almanız gerektiğini hatırınızdan çıkarmayın ve yemeğe giderken yanınızda olup olmadığının kontrolünü yapın.

Böbrek yetersizliği ilerledikçe başta proteinler olmak üzere değişik besin maddelerinde kısıtlanmaya gidileceği önceden yazılmıştı. Böbrekler görevlerini iyice yitirdikten ve hastalar diyalize girmeye başladıktan sonra alınan gıdaların yeniden düzenlenmesi gerekecektir. 


Kalori: 

Diyaliz hastalarında alınması gerekli kalori miktarı hastanın beslenme durumu ile yakından ilgilidir. Hasta şişman ise düşük kalorili diyetler önerilir. Bu hastalar tatlandırıcı olarak sakkarin vb. ilaçları kullanarak, ekmek, pilav, makarna, şeker gibi karbonhidrattan zengin gıdaları ve yağlan az miktarda yemelidir. Tersine olarak, zayıf hastalar sayılan gıdaları fazla miktarda almalıdır. Erişkin bir diyaliz hastasının ortalama olarak bir günde kg başına 35 kalori (yaklaşık 1500 ile 2500 kalori) alması gereklidir. 


Protein: 

Diyalize giren hastaların protein ihtiyacı artar; bunun en önemli nedeni diyaliz sırasında protein yapımında yer alan bazı maddelerin kaybedilmesidir. O nedenle, kronik böbrek yetersizliği döneminin aksine, diyalize giren hastalarda alınan protein miktarı artırılır. Bu hastalar bir günde kg başına yaklaşık 1 ile 1,5 gr protein almalıdırlar. Bu proteinlerin de hayvansal kaynaklı olmasına dikkat edilmelidir. 


Karbonhidrat: 

Hastanın ihtiyacı olan kalori miktarına göre, alması gereken karbonhidrat miktarı da değişir.Zayıf hastaların daha fazla, şişman hastaların ise daha az karbonhidratlı gıda almaları gereklidir. Bir günde alınan toplam kalorinin yaklaşık yarısı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. 


Yağ: 

Diyaliz sırasında alınması gerekli yağ miktarı da (karbonhidratlı gıdalarda olduğu gibi) hastanın kilosu ile yakından alakalıdır. Zayıf hastalar için daha fazla, şişman hastalar için ise, daha az yağ gereklidir. Yemeklerde bitkisel sıvı yağlar (zeytinyağı mısırözü yağı, vb.) tercih edilmeli ve tereyağı ya da iç yağından kaçınmalıdır. 

Etler yemeğe hazırlanırken, etrafındaki yağları iyice temizlenmelidir. Bir günde alınan kolesterol miktarı 300 mg'ı geçmemelidir. Günlük kalori ihtiyacının yaklaşık %30 ile 40'ı yağlardan sağlanır. 


Su: 

Diyalize giren hastaların pek çoğunun hiç idrarı yoktur. Bu nedenle alınan su ve sıvı gıdaların miktarına çok dikkat edilmelidir. 

İki diyaliz arasında alınan kilo miktarının 1.5 - 2 kg'ı aşmamasına özen gösterilmelidir. 

Eğer daha fazla sıvı alınacak olursa hem, önceden anlatılan, sıvı fazlalığı ile ilgili sorunlar (kalp yetersizliği, nefes darlığı, vücutta su birikmesi, tansiyon yüksekliği) ortaya çıkar; hem de diyaliz sırasında fazla suyun çekilmesine bağlı olarak, adale krampları ve tansiyon düşüklükleri görülür. Genel olarak, yemekler de dahil, bir günde alınan sıvı miktarı 1000 - 1500 ml civarında olmalıdır. Ancak, idrar miktarı çok az olan ve değişik nedenler ile diyalize yeterli sıklıkta giremeyen hastaların daha az sıvı almaları gereklidir. 


Tuz: 

Diyaliz hastalarında tansiyon yüksekliği oldukça sık görülür. Alınan tuz miktarı fazla ise, hem tansiyon kontrolü zorlaşır, hem de daha çok su içilir ve kilo alınır. Bu nedenle diyaliz hastalarının bir günde alması gereken ortalama tuz miktarı 1 - 2 gr civarında olmalıdır. Bu amaçla, yemekler tuzsuz olarak pişirilmeli, üzerine ilave tuz konulmamalı, turşu, zeytin, peynir gibi fazla tuzlu gıdalar alınmamalı ve tuzsuz ekmek yenilmelidir. Ancak, bazı hastalarda tuz kısıtlanması gerekmez. Bu hastalar normal tuzlu gıdaları alabilirler. 


Potasyum: 

Diyalize giren hastalarda en sık görülen sorunlardan biri kan potasyumunun çok yükselmesidir. İdrarla potasyum atılamadığı için, bazen bu durum hayati tehlike de yaratabilir. 

Yapılması gereken, gıdaların potasyum içerikleri hakkında bilgi sahibi olmak ve yüksek potasyumlu gıdaları diyetten kaldırmaktır. Süt, patates, muz, portakal, kurutulmuş meyveler ve baklagillerde fazla miktarda potasyum bulunduğu unutulmamalı ve bu besinler fazla miktarda yenmemelidir. 

Bazı hastaların potasyum kısıtlamasına ihtiyacı yoktur hatta bu hastalarda kan potasyumu gereğinden düşük bile çıkabilir. Yapılan kan tahlillerinin sonucuna göre hekiminiz almanız gereken potasyum miktarı hakkında size bilgi verecektir. 


Kalsiyum: 

Kemik hastalığını önleyebilmek için diyaliz hastalarının her gün belli miktarda kalsiyum almaları gereklidir. Bazı yiyecekler kalsiyumdan zengindir o nedenle bu gıdaların yeterli miktarda alınması yararlı olur. Ama hastalar şu noktaya dikkat etmelidir: Kalsiyumu en çok içeren gıdalardan biri olan süt ve sütten yapılan yiyeceklerde (örneğin yoğurt, peynir fazla miktarda fosfor da vardır. Bu gıdaların çok fazla miktarda alınması böbrek hastalarında kemikler için zararlı olabilecek fosforu artırır. O zaman bu tür gıdaları çok fazla miktarda almamalıdır. 

Yiyecekler ile yeterli kalsiyum çoğu kez alınamadığı için hekiminiz size ilaç şeklinde de kalsiyum verecektir. Bu amaçla sık olarak kullanılan kalsiyum karbonat tozunun 2 ile 3 gramı çoğu kez ihtiyacı karşılar. Bu toz, yiyecekler ile alınan fosforun vücuda emilmesini de önler, o nedenle çift yönlü yarar sağlar. 


Fosfor: 

Alınan proteinler ile (en çok da süt ve süt ürünleri ile) vücuda girer. Diyaliz hastalarının kan fosfor düzeyi genellikle yüksektir. Bu durum kan kalsiyumunda azalmaya ve kemiklerde zayıflamaya yol açar. Kan fosforunu düşürebilmek için başta süt içeren gıdalar olmak üzere fazla miktarda fosfor içeren besinlerin olabildiğince az alınması gereklidir. Diyetle bir günde alınan fosfor miktarı kg başına 17 mg'ı geçmemelidir. Ayrıca, kan fosforunu düşüren ilaçların kullanılması yararlıdır. 


Lif: 

Sadece böbrek hastalarının değil herkesin fazla miktarda lifli gıda almasının yararlı olduğu saptanmıştır. Lifli gıdalara örnek olarak kepekli ekmek, kuru baklagiller, sebze ve meyveler sayılabilir. Bu tür gıdaların alınması ile hazım kolaylaşır, kabızlık önlenir, barsak kanseri önlenebilir. Diyaliz hastalarında kabızlık sık olduğu için bu tür gıdaların alınması yararlıdır. Ancak bu yiyeceklerdeki potasyum miktarına her zaman dikkat etmelidir. 


Demir: 

Diyaliz sırasında bir miktar demir vücuttan kaybedilir. Demir eksikliğine bağlı kansızlığı önleyebilmek amacıyla hemen tüm diyaliz hastalarına ağızdan demir hapları veya diyaliz sırasında demir iğneleri uygulanır. 


Diğer Vitamin ve Mineraller: 

Demire benzer şekilde pek çok vitamin ve mineral de diyaliz sırasında kaybedildiği için tüm hastaların çok sayıda vitamini birarada içeren tabletleri kullanmaları gereklidir. Diyaliz hastalarında böbrekler D vitamini yapamadığı için kemik ağrıları, zayıflığı ve bazen de kemik kırıkları görülebilir. O nedenle hekiminiz size sık olarak özel D vitamini içeren ilaçları (Rocaltrol, Alpha D3, One-Alpha, Calcijex gibi) verecektir. Bu ilaçlar kan kalsiyumunu normale getirir ve kemiklerinizi kuvvetlendirir. 

Diyaliz hastalarında A vitamini zararlı olabilir; bu nedenle hekim kontrolü olmaksızın vitamin ilaçlan rastgele kullanılmamalıdır. 

Diyaliz hastalarının bir günde almaları gerekli vitamin miktarları aşağıda verilmiştir. 

Vitamin Bir Günde Alınması Gerekli Miktar 
Vitamin A Gereksiz 
Vitamin C 60 mg 
Vitamin B1 l .5 mg 
Vitamin B2 1.8 mg 
Vitamin B3 20 mg 
Vitamin B6 1O mg 
Vitamin B12 3 mcg 
Vitamin D 0.25 - 1 mcg 
Vitamin E 15 ünite 
Vitamin K Gereksiz

FAZLA SIVI (SU) İSTEĞİNİ AZALTMAK İÇİN BAZI İPUÇLARI 

- Sabah kalkınca, o gün içeceğiniz ölçülü suyu bir kaba doldurun ve gün boyunca aynı kaptan kullanın. 

- Buzdolabının kapağına bir kağıt yapıştırıp her su içişinizi ve miktarınızı yazın ki ne kadar su içtiğinizi anlayın. 

- Her tür sıvıyı küçük bir bardakta için. 

- Tuz içeriği fazla gıdalardan uzak durun. 

- Yemekler arasında diyetisyenin izin verdiği meyvelerden yiyin. 

- Ağız kuruluğuna karşı, ince kesilmiş limon kabuğu çiğneyin. 

- İlaçları yemek sırasında içtiğiniz su ile için. 

- Mümkün olduğunca oyalayıcı işler yapın. 

- Ağzınızda suyu çalkalayın fakat içmeyin. 

- Sakız çiğneyin. 

- Kışın ağız kuruluğunu önlemek için soba veya kalorifer üzerine bir kap su koyun. 

- Normalde suyu içtiğiniz evdeki bölümlerden uzak durun.